Ιωάννης Κ. Ζέρβας
Ιστορία
Το όνομα Ράμια πρώτη φορά που αναφέρεται σε έγγραφο είναι το 1821. Συγκεκριμένα σε απογραφή του 1821 στο Ναχαές Τζουμέρκων, υπάρχει σε κατάστιχο των Γενικών Αρχείων του Κράτους στη Ράμια κατοικούσαν 23 φαμίλιες (οικογένειες). Σημειώνεται ότι σε κάθε οικία μπορεί να κατοικούσαν 3, 4, ακόμη και 5 φαμίλιες.
Σύμφωνα με την προφορική παράδοση ο οικισμός της Ράμιας αρχικά ήταν στη θέση “Παλαιοχώρι” και μετά από κάποιο συμβάν χάθηκαν πολλοί άνθρωποι και οι υπόλοιποι μετοίκησαν στους σημερινούς οικισμούς του χωριού.
Σε αρχεία του 1695 που καταγράφονται οι εισφορές των χωριών των Τζουμέρκων στους Τούρκους η Ράμια δεν αναφέρεται πουθενά, σε αντίθεση με τα γειτονικά χωριά που πλήρωναν ριάλια όπως: Χώσεψη 10, Βουλγαρέλι 25, Λεπιανά 7, Γρετσίστα 4, Κουκουλίστα 4 κ.λ.π. Σταδιακά ο πληθυσμός του χωριού αυξήθηκε με τον ερχομό διαφόρων οικογενειών όπως των Ζερβαίων που ήρθαν γύρω στα 1830, Καλαμιδαίων, Φλουδαίων, Γριβαίων και άλλων. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση τα πρώτα ονόματα που υπήρχαν στο χωριό ήταν: Κατσούδας, Σιαπέρας, Καρκάβελος και πιθανόν Μήτσιος. Αναφέρεται ο Γιώργος Μήτσιος στον «νταϊφά» του καπετάνιου Κουτελίδα γύρω στα 1820.
Σύμφωνα με τον Αραβαντινό στην «χρονογραφία της Ηπείρου» τα Χριστιανικά σπίτια στη Ράμια το 1854 ήταν 10. Σε έκθεσή του ο Γεώργιος Χασιώτης στον «Ηπειρωτικό φιλεκπαιδευτικό σύλλογο Κων/λεως» το 1873 αναφέρει οτι στη Ράμια το 1864-65 λειτουργούσε κοινό σχολείο με 20 μαθητές. Οι κάτοικοι ήταν 250 και κατοικούσαν σε 5 οικισμούς. Ο μισθός του δασκάλου ήταν 500 γρόσια και τροφή.
Στις 24 Ιουνίου 1881 το χωριό όπως και όλη η περιοχή ελευθερώνεται από τους Τούρκους. Σημεία αναφοράς της εποχής ήταν: α) Τα χάνια στη Ράμια του Νικολάου και Λάμπρου Καρκάβελου, του Γεωργίου και Βασιλείου Φλούδα στην Αγριλιά και του Δημητρίου Μπατσή. Β) «Οι βρύσες» που ο Νικ. Χρ. Παπακώστας στα «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ» γράφει: «Λοξοδρομών ο επισκέπτης προχωρεί διαισθάνεται ότι το εξ υψικαρήνων πλατυφύλλων δένδρων και δρυών ιδία πράσινου περιβάλλει συνικισμόν* είναι το χωρίον Ράμια με τας γηραιάς πλατάνους και την παρά τας ρίζας αυτών αναπηδώσας πολύδροον δροσεράν πηγήν. Μεσημβρίας δε τυχών θέρους ο διαβάτης προσεγγίζει, σκύβει, φιλεί την Νηρηϊδα, ροφεί απλήστως, δροσίζεται, κάθεται υπό την σκιάν, αναπαύεται* οραματίζεται* φαντάζεται, ότι ύπερθεν αυτής βλέπει ενεπίγραφον πλάκα με το προκλητικόν προσφιλές επίγραμμα, του Ιωα. Βηλαρά:
Πίνε διαβάτη χορταστά το δροσερό νερό μου
κάθου ξαπόσταινε κοντά στον ίσκιο τον δικό μου»
Μετά την απελευθέρωση το 1883 ιδρύεται το Δημοτικό σχολείο στη Ράμια με το διάταγμα 13-1-1883 ΦΕΚ 16/5-1-1883. Το σχολείο λειτουργεί διαρκώς μέχρι και σήμερα. Δάσκαλοι που δίδαξαν απο την έναρξη της λειτουργίας είναι: Τολάκης, Ιωάννης Μπάκος, Γεώργιος Κούκος, Χριστόδουλος Φλούδας, Αλκιβιάδης Μπαρτσούλης, Βασίλειος Τζουμάκας, Αικατερίνη Παπαπέτρου, Γεώργιος Σαμαρτζής, Αθανάσιος Γιαννακός, Αλεξάνδρα Ρίζου, Αθανασία Παππά, Δημήτριος Παπαχριστόδουλος, Ευριδίκη Σιαμαντά, Αθηνά Ξαφίρη, Μιχαήλ Χάρος, Αχιλλέας Σιαπέρας, Αθανάσιος Αγγέλης, Γεώργιος Γιαννούλης, Σωτήριος Λύτρας, Ιωάννης Παπανικολάου, Νικόλαος Παπαχριστάκης, Βασίλειος Χουλιάρας, Δημήτριος Τσουβέλας. Το 1953 ιδρύθηκε το Δημοτικό σχολείο Γεροβρύσης με Β.Δ. 25-11-53 ΦΕΚ 339/30-11-1963. Δίδαξαν οι: Νικόλαος Κασελούρης, Κωνσταντίνος Μέλλιος, Αχιλλέας Σιαπέρας, Αθανάσιος Αγγέλης.
Το 1962 ιδρύθηκε το Δημοτικό σχολείο Αγριλιάς με Β.Δ. 17-02-62 ΦΕΚ 30/22-2-1962. Δίδαξαν οι: Ιωάννης Στάμος, Ανδρόνικος Μάρης, Κων/νος Δημητράκης.
Το 1977 ιδρύθηκε το Γυμνάσιο Ράμιας με ΦΕΚ 222/13-08-1977. Πρώτοι καθηγητές που δίδαξαν: Αλίκη Σοφούρη, Βασίλης Τζιοβάρας, Γιαννούλα Νιάρου, Παύλος Τσώλης, Ιωάννης Πανέρης.
Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (παλαιά) είναι άγνωστο πότε κτίστηκε. Αναφέρονται οι ιερείς: Γεώργιος Φλούδας, Δημ. Αναστασίου, Χρ. Θεοχάρης, Χριστόφορος Νίκου, Γεώργιος Στεργίου, Βασίλειος Γεωργίου.
Οι πρώτοι στρατεύσιμοι (κληρωτοί από τη Ράμια) το 1883 ήταν οι: Μαμαλίγγας Κώστας του Δημητρίου και Τόλης Γεώργιος του Ντούλα.
Η Ράμια ανήκε στον Δήμο Αγνάντων από το 1983 έως το 2012 που άλλαξε το σύστημα τοπικής αυτοδιοίκησης.
Η πληθυσμιακή εξέλιξη σύμφωνα με τις κατά καιρούς απογραφές είναι:
1882 346 κάτοικοι
1889 393 κάτοικοι
1896 481 κάτοικοι
1907 516 κάτοικοι
1940 771 κάτοικοι